معمار این دگرگونی دولت محمد بن سلمان پسر 34 ساله جسور و غربگرای پادشاه است که مقام وزارت دفاع و رئیس شورای سلطنت را کسب کرده است. گفته می شود که وی هفته ها پیش از مرگ ملک عبدالله نقشه این جانشینی ها را طراحی کرده و بلافاصله پس از مرگ وی برای خنثی کردن اعتراضات در درون خاندان سلطنتی آنها را به سرعت اجرائی کرده است.
به نظر می رسد که پیام این اقدامات این است که حلقه درونی سعودی ها به این تشخیص رسیده که پادشاهی شان در حال تشدید مشکل حکمرانی زیر سایه سلطه افراد مسن است و بنابراین به طور قاطع و شاید از طریق غیر سعودی در مسیر حل این مشکل است. سلمان الدوساری، سردبیر الشرق الاوسط، روزنامه ای که متعلق به خاندان پادشاه جدید است در مقاله اخیر خود تحت عنوان "بازسازی کشور سعودی" می نویسد: " من بر این باور هستم که این مهمترین تصمیم تاریخ کشور سعودی در مقطع فعلی است."
به نظر می رسد این تغییرات پیوندهای میان عربستان و ایالات متحده را عمیق تر کرده و این کشور را به شریک امنیتی قابل اتکاتری تبدیل کند. یکی از نشانه های این واقعیت این است که عادل الجبیر که فرستاده مورد وثوق ملک عبدالله در واشنگتن بود به عنوان سفیر به کار خود ادامه خواهد داد. به نظر می رسد که سلمان و پسرش برای راضی نگه داشتن اکثر شاهزادگان و جلوگیری از مخالفاتها توازنی را در معادلات خاندان سلطنت برقرار کرده اند.
با توجه به استانداردهای آل سعود این تغییرات گسترده است. محمد بن نایف، وزیر کشور 55 ساله و متحد نزدیک ایالات متحده سومین نفر نزدیک به تاج و تخت و پشت سر شاهزاده مقرن 69 ساله قرار گرفته است. این تصمیم روز پس از مرگ ملک عبدالله توسط شورای بیعت اتخاذ شد. این تصمیم به خاندان سلطنتی نشان داد که انتقال نسل بعدی توسط محمد بن نایف رهبری خواهد شد.
اصلاحات سلمان با صدور یک سری فرمان های سلطتنی برای خلع برخی از شاهزادگان صاحب منصب و اصلاح بروکراسی گسترده عربستان ادامه یافت. کمیته های بسیاری در ارتباط با موضوعات مختلف مانند خدمات مدنی و امور مددجویان منحل شد. به جای این کمیته ها دو شورای عالی که قدرت بیشتری دارند به وجود آمد: یکی هیئت نظارت بر امور سیاسی و امنیتی که ریاست آن با محمد بن نایف است و دیگری هیئتی برای مدیریت امور اقتصادی و توسعه که توسط محمد بن سلمان هدایت می شود.
همچنین یک ردیف از نیروهای ارشد سعودی برکنار شدند. خالد التویجری که در زمان ملک عبدالله به عنوان رئیس شورا عملا به نخست وزیر تبدیل شده بود برکنار شد. بندر بن سلطان، سفیر سابق عربستان در واشنگتن و شخصیت تندخویی که موجب مشکلاتی در واشنگتن و ریاض شده بود از مقام رئیس شورای امنیت ملی برکنار شد. در عین حال دو پسر دیگر عبدالله یعنی ترکی و مشعل نیز از منصب امارت ریاض و مکه عزل شدند.
کنترل محمد بن نایف بر نیروی اطلاعات سعودی با اخراج شاهزاده خالد بن بندر که برای بهبود سرویس جاسوسی خارجی ضعیف این پادشاهی سخت مشغول تلاش بود تقویت شد. ژنرال خالد بن علی الحمیدان که فردی خارج از خاندان سلطنتی و معاون رئیس نسخه FBI عربستان سعودی است و روابط نزدیک با ایالات متحده دارد جانشین وی خواهد شد. به نظر می رسد که این تغییرات با این هدف انجام شده است که پیوند اطلاعات داخلی و خارجی عربستان با هم و روابط هر دوی آنها با امریکا را بهبود ببخشد.
قسمت دیگر این تغییرات کلیدی بخش آموزش است. دو وزارت موازی آموزشی در هم ادغام شده و تحت نظر عزام الدخیل، تکنوکراتی که فارغ التحصیل دانشگاه های ایالات متحده و بریتانیاست قرار گرفته است. یک رهبری خوب برای آموزش عربستان برای مبارزه با افراطی گری میان جوانان سعودی حیاتی به نظر می رسید.
الدوساری در مقاله خود بر اهمیت این تغییرات تاکید می کند. وی معتقد است که سلمان با انحلال کمیته های قدیمی و تاسیس دو شورای جدید نظارت و محدود کردن بروکراسی که آفت کار دولت بودند "جهشی کوانتومی" ایجاد کرده است. وی ادامه می دهد که با این دگرگونی " اکنون آنچه به آن امیدواریم و انتظار آن را می کشیم شامل بهبود گام به گام سطح خدمات دولت و کاهش روز به روز اشتباهات است."
با وجود اینکه بسیاری از اقداماتی که توسط رژیم سعودی انجام شده است مثبت به نظر می رسد اما نکته ای هشدار آمیز نیز وجود دارد: این پادشاهی کشوری بزرگ با جمعیتی جوان و ناشکیبا است در حالی که درآمد نفتی آن در حال کاهش است باید از مردم خود مراقبت کند و توجهی به مشکلات همسایگانش نداشته باشد. گواه جذابیت اسلامگرایی افراطی برای برخی از جوانان سعودی در برخی از رسانه های اجتماعی وجود دارد. داعش عرصه فعالیت خشونت آمیز، ماجراجویانه و رمانتیک برای کسانی که طالب نقش آفرینی در جهان هستند را فراهم کرده است."
بزرگترین چالش رهبران جدید سعودی تعامل و انگیزه بخشیدن به این جوانان است. اگر در این کار شکست بخورند این تغییرات دولتی هم تفاوت آن چنانی ایجاد نخواهد کرد.
منبع: دیپلماسی ایرانی
